پاتوق

جغرافياي انساني

1 . جمعيت

برابر آخرين سر شماري اداره آمار وزارت برنامه ريزي ، در نيمه اول سال 2000 ميلادي = 1421 هـ . ق . جمعيت عربستان 000/800/20 نفر گزارش شده است كه در اين ميان ، تعداد افراد بومي 000/580/15 نفر و افراد خارجي مقيم اين كشور 000/200/5 نفر مي باشند .

بر اساس اين آمار ، افراد بومي زير 15 سال ، 2/45% و افراد زير 40 سال ، 5/83% و جمعيت بالاي 63 سال ، 7/3% مي باشد . نسبت مردان به كل جمعيت ، 04/50% و نسبت زنان به كل جمعيت 96/49% مي باشد . اين آمار نشانگر جوان بودن بافت جمعيتي اين كشور است .

برخي از منابع ، جمعيت كنوني عربستان را بيش از 000/960/21 نفر برآورد نموده اند كه از آن ميان ، طبق اظهار وزير كار عربستان ، حدود هفت ميليون نفر را خارجيان مقيم اين كشور تشكيل مي دهند . ( 1 )

2 . پراكندگي جمعيت

تراكم جمعيت در منطقه جنوب ، هماره بيشتر از شمال و مركز بوده است . در زمان هاي گذشته بيشتر مردم اين كشور چادرنشين بوده يا در روستاها زندگي مي كردند ؛ به گونه اي كه تاسال 1970 م = 1390 هـ . ق .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ عربستان سعودي ، سادات عظيمي ، ص7 .

--------------------------------------------------------------------------------
 28
 
--------------------------------------------------------------------------------
 

تنها41 آنان در شهرها سكونت داشتند ، اما توسعه امكانات شهري باعث شد كه بيش از 80% ساكنان اين كشور ، به شهرنشيني روي آورند .

نسبت جمعيت كنوني اين كشور با مساحت آن ، از يازده نفر در هر ميل مربع كمتر است .

3 . نژاد و پيشينه تاريخي جمعيت

نژاد مردم عربستان سامي است . از دير باز مورّخان ، اعراب را به دو دسته بائده و باقيه تقسيم كرده اند :

1 . اعراب بائده : اقوام از بين رفته و نابود شده ، مثل قوم عاد ، ثمود ، جديس ، أميم ، جاسم و عبيل را اعراب بائده گويند .

2 . اعراب باقيه : اعرابي را كه نسل آنها باقي مانده است ، اعراب باقيه مي نامند . آنها خود به دو دسته تقسيم مي شوند :

الف . اعراب عاربه : يعني اعراب خالص و اصيل .

ب . اعراب مستعربه : اعراب ناخالص و پيوسته با ديگران .

ساكنان منطقه جنوبي عربستان ، خود را از نژاد « يعرب بن قحطان » فرزند پنجم نوح و عربِ خالص معرفي مي نمودند ، به همين جهت به « قحطانيان » شهرت يافته اند . ولي ساكنان منطقه شمالي و مركز شبه جزيره را از نژاد « عدنان » نواده حضرت اسماعيل ( عليه السلام ) مي شناسند و آنان را « عدنانيان » مي خوانند .

قحطانيان را اعراب عاربه و عدنانيان را اعراب مستعربه مي نامند . ( 1 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ الفهرست ، ابن نديم بغدادي ، ص8 ؛ مروج الذهب ، ج1 ، ص300 .

--------------------------------------------------------------------------------
 29
 
--------------------------------------------------------------------------------
 

از نظر پيشينه تاريخي ، نخست در قسمت جنوبي اين كشور به علت دارا بودن آب و هواي مساعدتر ، تراكم جمعيت بيشتر بوده و شهرنشيني نيز در آن قسمت پديد آمده است ؛ به گونه اي كه مناطق حاصلخيز يمن در تاريخ شهرت دارد . اما در قسمت شمالي به علت خشكي و غير قابل سكونت بودن ، كوچ نشيني رواج داشته است .

با متروك شدن راه بين المللي « بخور » كه اين منطقه را از يك سو به درياي مديترانه و از سوي ديگر به مصر متصل مي نمود به دليل توجه دريانوردان رم به اقيانوس هند ، در نتيجه تغيير راه ميان شرق و غرب به منطقه شمالي و كاسته شدن از اهميت راه جنوب ، همچنين شكستن سدّ بزرگ « مأرب » در جنوب و . . . موجب مهاجرت هاي گسترده در اين شبه جزيره گرديد ؛ جمعيت عمده اي از جنوب به شمال و برخي از شرق به غرب هجرت كردند و در اين مسيرها به اقتضاي زمان و نياز مهاجران ، شهركهايي تأسيس و در نتيجه حكومت هايي به وجود آمد .

گروه هايي كه از جنوب به شمال كوچ كرده بودند ، به ويژه دو قبيله خُزاعه و جُرْهم ، در شهر مكه مستقر شدند . بيشتر مردم عربستان از اين دو قبيله نشأت مي گيرند . در حال حاضر تعداد چهار هزار قبيله در عربستان وجود دارد . مهمترين طوايف آن عبارتند از : مطير ، عتيبه ، بني سليم ، قريش ، هذيل ، البقوم ، عدوان ، بني حارث ، بني لحيان ، بني سعد ، شَمَّر .

4 . رشد جمعيت

نرخ رشد جمعيت در اين كشور 4/3% است . گفته مي شود اكنون اين رشد اندكي كاهش يافته است .

--------------------------------------------------------------------------------
 30
 
--------------------------------------------------------------------------------
 

از سوي ديگر ، به دليل اجراي برنامه واكسيناسيون و اعتلاي فرهنگ بهداشت ، متوسط عمر در سال 2000 ميلادي = 1421 هـ . ق . به 4/71 سال افزايش يافته است . ( 1 )

5 . مهاجرت

در عربستان از يك سو مهاجرت از مناطق روستايي و دورافتاده به مناطق شهري رو به رشد بوده و از سوي ديگر مهاجرت اتباع بيگانه به اين كشور نيز روندي رو به فزوني داشته است .

تعداد خارجيان مقيم اين كشور كه برابر آمار رسمي 000/200/5نفر بوده ، طبق اظهار وزير كار عربستان اكنون به حدود هفت ميليون افزايش يافته است . بيشتر اين مهاجرين براي كار از كشورهاي آسيايي و آفريقايي به اين كشور آمده اند وحدود هفتادهزار نفرآنان ازكشورهاي غربي مي باشند كه اغلب در امور نظامي ، نفتي و صنايع بزرگ به كار اشتغال دارند .

6 . دين ، زبان و خط رسمي

دين رسمي اين كشور اسلام است ؛ 85% مردم آن سني مذهب ( حنبلي ) و 15% شيعه مي باشند . ( 2 ) كشور بر اساس آيين وهابيت اداره مي شود .

زبان و خط رسمي اين كشور ، زبان و خط عربي مي باشد كه از زبان و خطهاي سامي است . پس از زبان عربي ، در ادارات دولتي ، مراكز تجاري

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ عربستان سعودي ، سادات عظيمي ، ص61 .

2 ـ عربستان ، محمد فخري ، ص8 .

--------------------------------------------------------------------------------
 31
 
--------------------------------------------------------------------------------
 

و دانشگاه ها ، از زبان انگليسي استفاده مي شود . علاوه بر آن دو ، زبان هاي
مختلفي همچون اردو ، پشتو ، تركي استانبولي ، هوسه و . . . نيز در ميان مهاجرين رايج است .

7 . پرچم ، نشان و روز ملّي

پرچم مستطيل شكل عربستان ، به رنگ سبز است و در وسط آن ، بر فراز شمشيري به خط ثلث و به رنگ سفيد نوشته شده است : « لا اله الاّ الله محمد رسول الله » .

نشان رسمي آن كشور ، يك نخل خرما ، در ميان دو شمشير است كه يكديگر را قطع كرده اند . اين نشان از زمان محمد بن سعود تا كنون رواج داشته است . ( 1 )

روز ملي عربستان سعودي اول ميزان برابر 23 سپتامبر هر سال است .

8 . تقويم ، تعطيلات و ساعت

تقويم رسمي عربستان سعودي ، كه تقويم « ام القري » خوانده

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ تاريخ البلاد السعوديه ، منير العجلاني ، ج1 ، ص ز .

--------------------------------------------------------------------------------
 32
 
--------------------------------------------------------------------------------
 

مي شود ، طبق ماه هاي دوازده گانه هجري قمري تنظيم شده و ايام سال
354 روز است و اول محرم آغاز سال و آخر ذي حجه پايان سال آنان محسوب مي گردد .

تعطيل رسمي ساليانه ، به مناسبت عيد فطر ؛ از بيست و پنجم ماه مبارك رمضان تا پنجم شوال و به مناسبت عيد قربان از پنجم تا پانزدهم
ذي حجه مي باشد .

ساعت كار در بيشتر دواير دولتي ، از 30/7 صبح آغاز و در
30/14 پايان مي يابد ولي بيشتر شركت ها ، مؤسسات خاص و بانك ها در دو نوبتِ صبح از ساعت 8 الي 13 و عصر از ساعت 16 الي 19 به كار مي پردازند .

گفتني است به هنگام برگزاري نماز ، همه اماكن دولتي و تجاري تعطيل اند . همچنين ادارات دولتي ، روزهاي جمعه و بانك ها و برخي از ادارات ، روزهاي پنجشنبه را تعطيل مي كنند .

ساعت اين كشور ، 3 ساعت جلوتر از ساعت گرينويچ ( GMT )
مي باشد . و اختلاف آن با ساعت جمهوري اسلامي ايران ، در
پاييز و زمستان 30 دقيقه و در بهار و تابستان 1 ساعت و 30 دقيقه
است .

9 . واحد پول و اندازه گيري

واحد پول عربستان ، « ريال » است كه يك دلار ، معادل 75/3 ريال مي باشد و مقياس اندازه گيري در آن كشور « متر » و نظام وزن آن بر اساس « كيلوگرم » است .

--------------------------------------------------------------------------------
 33
 
--------------------------------------------------------------------------------
 

جغرافياي سياسي

اهميت ژئوپليتيك عربستان

ويژگي هاي جغرافيايي ، عوامل ديني ، فرهنگي ، سياسي ، و وضعيت نسبتاً خوب اقتصادي ، كشور عربستان را از اهميّتي استراتژيك در منطقه و جهان برخوردار ساخته است .

قرار گرفتن كعبه و حرم نبوي ، نقش و تأثيرگذاري بر بازار جهاني نفت ، و ايفاي نقش مهم سياسي در منطقه خاورميانه ، نشان از اهميت ژئوپلتيك مذهبي ، سياسي و اقتصادي عربستان دارد .

عوامل اهميت استراتژيكي عربستان

اهميت و جايگاه كنوني عربستان در نظام سياسي منطقه و جهان ، مرهون عوامل و دلايل مختلفي به شرح ذيل است :

1 . وجود مكه مكرمه و مدينه منوره

طلوع خورشيد اسلام و قرار گرفتن خانه خدا و حرم نبوي در اين كشور ، نقش بسيار مهمي در اهميت يافتن عربستان در ميان كشورهاي اسلامي و جهان ايفا نموده است . هم اكنون مسلمانان جهان همه روزه به سوي كعبه نماز مي گزارند و سالانه براي انجام فريضه حج به آن سرزمين سفر مي كنند .

توجّه به توسعه اماكن مذهبي و رفاه حجاج ، چاپ و نشر گسترده قرآن كريم و برگزيدن لقب « خادم الحرمين الشريفين » از سوي رهبر كنوني اين

--------------------------------------------------------------------------------
 34
 
--------------------------------------------------------------------------------
 

كشور ، نشانگر نقش مهم عامل مذهبي در اهميت يافتن عربستان سعودي است .

2 . موقعيت جغرافيايي

از دير باز ، موقعيت جغرافيايي عربستان ، به علت واقع شدن بر سَر راه سه قاره آسيا ، اروپا و آفريقا و رفت و آمد اقوام و ملل مختلف به آن ، از اهميت برخوردار بوده است .

اكنون نيز اين كشور به عنوان نقطه اتصال قاره آفريقا و آسيا ، قرار گرفتن در منطقه ژئو پليتيك خاورميانه ، دسترسي به خليج فارس و درياي سرخ و برخورداري از وسعت بيشتر ( دوازدهمين كشور جهان از نظر وسعت ) بويژه نسبت به ديگر كشورهاي جزيرة العرب ، داراي اهميت منطقه اي و جهاني است .

گفتني است عربستان سعودي اگر چه از نظر جغرافيايي به دو شاهراه حياتي جهان ؛ خليج فارس و درياي سرخ مرتبط است ، امّا دسترسي اين كشور به آبهاي آزاد جهان ، تنها با عبور از دو تنگه استراتژيك هرمز يا باب المندب امكان پذير مي باشد .

3 . ذخاير فراوان نفت و گاز

كشور عربستان با 263 ميليارد بشكه نفت ، يعني بيش از 41 ذخاير نفتي جهان = « 26% » ، و 4/33% نفت اوپك ، رتبه اول در ميان كشورهاي دارنده منابع نفت را در اختيار دارد .

اگر چه طبق آخرين توافقات اوپك ، ( 1 ) اين كشور روزانه 000/053/7

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ سازمان اوپك باعضويت اوليه پنج كشور عراق ، كويت ، ايران ، عربستان سعودي و ونزوئلا درسالؤ
1960 ميلادي = 1379 هـ . ق . به منظور ايجاد هماهنگي و وحدت و تعيين بهترين شيوه براي تأمين منافع ، پيش بيني روش ها و وسايل تأمين و تثبيت قيمت ها در بازارهاي بين المللي ، در نظر گرفتن مصالح ملت هاي توليد كننده و تضمين درآمدي ثابت براي آنان ، تشكيل شد . بر اساس آخرين توافق اعضاي اوپك در صورتي كه قيمت نفت براي بيش از بيست روز پائين تر از 25 دلار باشد ، آنان از سقف توليد خود تا يك ميليون بشكه خواهند كاست و در صورتي كه بيش از بيست روز متوالي بالاتر از بيست و پنج دلار باشد ، آنان به توليد نفت خود تا يك ميليون بشكه خواهند افزود .

--------------------------------------------------------------------------------
 35
 
--------------------------------------------------------------------------------
 

بشكه نفت صادر مي كند ، اما قدرت توليد يازده ميليون بشكه در روز كه تا
پانزده ميليون قابل افزايش است ، اين كشور را به بزرگترين توليد كننده نفت بدل ساخته است و آن را به عنوان بزرگترين كشور صادر كننده نفت پس از روسيه و آمريكا به جهان شناسانده است . البته گاه با كاهش توليد آن دو كشور ، يا افزايش توليد عربستان اين كشور در صدر قرار مي گيرد . ( 1 )

عربستان علاوه بر نفت ، با در اختيار داشتن 2/5 تريليون متر مكعب گاز ( 2/4% ذخاير شناخته شده گاز جهان ) رتبه پنجم پس از روسيه ، جمهوري اسلامي ايران ، قطر و آمريكا را به خود اختصاص داده است .

در سال هاي اخير تسهيلات ويژه عربستان براي جذب 100 ميليارد دلار سرمايه گذاري در منابع نفتي ، بسياري از شركتهاي معتبر جهان را
متوجه اين كشور ساخته است كه در صورت تحقق اين سرمايه گذاري ، توسعه چشمگيري را فراهم خواهد ساخت .

با توجّه به ويژگي هاي فوق ، عربستان در سازمان اوپك از قدرت و نفوذ بسياري برخوردار مي باشد و مواضع اين كشور نقش عمده اي در بازار نفت ايفا مي كند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ به عنوان نمونه در سال 1992م عربستان 5/13% ، آمريكا 1/13% ، و روسيه 5/12% از توليد نفت جهان را به خود اختصاص دادند .

--------------------------------------------------------------------------------
 36
 
--------------------------------------------------------------------------------
 

علاوه بر سازمان اوپك ، كشورهاي عرب صادركننده نفت نيز از سال 1968 ميلادي = 1388 هـ . ق . تشكيلاتي به نام « اوابك » براي هماهنگي سياستهاي خود ايجاد نموده اند كه محور آن عربستان سعودي است . ( 1 )

4 . نفوذ در همگرايي هاي عربي و اسلامي

عربستان به دليل در قرار گرفتن كعبه و حرم نبوي در آن ، برخورداري از منابع فراوان ثروت ، كمك هاي مالي فراوان به ساير كشورهاي عرب و مسلمان مي كند ؛ همچنين به دليل مناسبات استراتژيك با غرب ، بر اغلب كشورهاي عربي و اسلامي نفوذ و تأثير دارد و در همگرايي هاي عربي و اسلامي ذيل تأثير گذار مي باشد :

الف . شوراي همكاري خليج فارس : شوراي همكاري خليج فارس ( PGCC ) ( 2 ) كه مذاكرات اوليه آن در سال 1980 ميلادي 1401 هـ . ق . دو ماه پس از تحميل جنگ توسط عراق بر ايران ، آغاز گرديد ، در 22 سپتامبر همان سال با شركت عربستان ، امارات متحده عربي ، قطر ، بحرين ، كويت و عمان تأسيس شد .

اين شورا به منظور هماهنگي در سياست خارجي و دفاعي و حمايت متقابل در برابر ناآرامي هاي داخلي و تهديدهاي خارجي ، تأمين ثبات در خليج فارس ، همكاري هاي فزاينده اقتصادي ، ايجاد بازار مشترك ، هماهنگي در تدوين قوانين اجتماعي و فرهنگي و همسويي در مواضع ، تشكيل شد و كشورهاي فوق همكاري هاي گسترده اي را در دستور كار

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ الاصاله والمعاصره ، الفارسي ، ص171 .

2 ـ Persian Gulf Coopration Council .

--------------------------------------------------------------------------------
 37
 
--------------------------------------------------------------------------------
 

خود قرار دادند .

در ميان اين كشورها ، عربستان از يك سو به دليل وسعت ، جمعيت ، قدرت ، ثروت و ذخاير بيشتر و از سوي ديگر به علت تشابه ساختار سياسي و اقتصادي كشورهاي عرب حوزه خليج فارس با آن ، و آسيب پذير بودن آن حكومت ها ، نقش محوري در اين شورا ايفا مي كند ؛
به گونه اي كه مواضع و سياست هاي اعضاي اين شورا تا حدود زيادي از مواضع و سياست هاي عربستان تأثير مي پذيرد .

اين سازمان ، نيروي نظامي مشتركي به وجود آورده است كه « درع الجزيره = سپر جزيره » ناميده مي شود و هسته اصلي آن را دو تيپ از ارتش عربستان سعودي تشكيل مي دهد . افزون بر آن در اجلاس سوم در كشور بحرين ، ايجاد شبكه بزرگ دفاع هوايي براي پوشش كل منطقه مورد تصويب قرار گرفت . ( 1 )

برابر تصويب نشستِ پيشينِ اين شورا در رياض ، كشورهاي عضو ، وحدت گمركي و پولي را رسماً از 2005 ميلادي آغاز و تا 2010 به طور كامل اجرا مي كنند .

گفتني است اين شورا تا كنون چند نشست در سطح سران برگزار كرده ، ولي تهاجم عراق به كويت و وجود پاره اي اختلافات ميان كشورهاي عضو ، موقعيت آن را تضعيف نموده است .

ب . اتحاديه عرب : پيمان نخستين اتحاديه عرب ( Arab League ) در
اكتبر 1944 م = 1363 ق . توسط پنج كشور مصر ، سوريه ، لبنان ، عراق و اردن به منظور دفاع مشترك از امت عرب ، در شهر اسكندريه مصر به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ عربستان ، محمد فخري ، ص53 .

--------------------------------------------------------------------------------
 38
 
--------------------------------------------------------------------------------
 

امضا رسيد .

گرچه عربستان بعداً به اين اتحاديه پيوست ، ولي با توجه به ويژگي هاي خاص آن كشور ، همچنين به دليل كمك هاي فراوان به كشورهاي عربي و اتحاديه عرب ، پس از مصر از بيشترين نفوذ بر اتحاديه عرب برخوردار است .

ج . سازمان كنفرانس اسلامي : سازمان كنفرانس اسلامي در سال 1969 ميلادي = 1389 هـ . ق . پس از آتش سوزي مسجدالأقصي ، توسط كشورهاي اسلامي تشكيل گرديد .

به دليل آن كه مقرّ دبيرخانه دائمي آن ، در شهر جدّه عربستان است و بيشترين سهم در تأمين بودجه آن را اين كشور بر عهده دارد ، همچنين به دليل تأثيرگذاري رياض بر مواضع ديگر كشورهاي اسلامي ، عربستان نقش بسيار زيادي در امور مختلف اين سازمان ايفا مي كند .

5 . پيروزي انقلاب اسلامي

با پيروزي انقلاب شكوهمند اسلامي ايران ، نظام پادشاهي كه يكي از دو ستون ثبات در منطقه خليج فارس به حساب مي آمد ، فرو پاشيد و دژ محكم امپرياليسم فرو ريخت .

از آن پس ، به ويژه پس از تأسيس و تثبيت نظام مردم سالار جمهوري اسلامي كه با شعارهايي نو و سياست هايي كاملاً مستقل ، مسير جديدي را پيش رو نهاد ، حساسيت منطقه خاورميانه چنان افزايش يافت كه اهميت تجاري و سوق الجيشي آن تحت الشعاع قرار گرفت .

اين تحوّل بزرگ ، اهمّيت عربستان را به عنوان ستون ديگر ثبات

--------------------------------------------------------------------------------
 39
 
--------------------------------------------------------------------------------
 

منطقه ، فزوني بخشيد . حوادث بعدي همچون جنگ نفت در خليج فارس ، با توجه به همجواري عربستان با عراق ، همچنين جنگ افغانستان ، اهميت عربستان را آشكارتر ساخت .

6 . مناسبات عميق با آمريكا و غرب

نياز عربستان به كالاهاي تجاري ، صنعتي و تسليحات و تجهيزات نظامي غرب از يك سو ، و نياز جهان غرب به نفت و بازار فروش محصولات صنعتي كشاورزي و نظامي خود ، با توجه به برخورداري عربستان و كشورهاي همجوار از درآمدهاي كلان حاصل از فروش نفت ، از سوي ديگر ، وابستگي دو جانبه اي عربستان سعودي و غرب بويژه آمريكا پديد آورده و مناسبات اين دو كشور را بسيار عميق ساخته است ؛ به گونه اي كه امريكا به صورت نزديك ترين هم پيمان سياسي و بزرگترين شريك تجاري عربستان در آمده است .

حضور هفتاد هزار نفر از اتباع غرب و سرمايه گذاري هاي انبوه شركت هاي غربي در صنايع نفت و گاز و پتروشيمي عربستان ، نشانگر عمق روابط عربستان و جهان غرب بويژه آمريكا مي باشد .

لازم به ذكر است پس از حوادث 11 سپتامبر كه برخي از اتباع كشور عربستان به شركت در اين حملات متهم شدند ، همچنين به دليل حمايت بي دريغ آمريكا از اسرائيل پس از حملات ددمنشانه اخير اين كشور به مردم مظلوم و بي پناه فلسطين ، روابط عربستان و آمريكا رو به سردي گذاشته است .

--------------------------------------------------------------------------------
 40
 
--------------------------------------------------------------------------------
 

جغرافياي اجتماعي

1 . وضعيت اجتماعي

از دير باز جامعه عربستان بر پايه روابط قبيله اي استوار بوده و دو عامل « مذهب » و « تعصب و علقه نيرومند قبيله اي » ، ساختار اجتماعي و فرهنگ كلي آن را شكل داده است ؛ بدين رو ، گر چه اين سرزمين در دوران خلافت سه خليفه نخستين ، مركز جهان اسلام بود ، امّا به دليل وجود قبيله هاي فراوان و آداب و رسوم مختلف ، تمدّن اسلامي در اين سرزمين ، رشد و بالندگي و پويايي ديگر كشورهاي اسلامي را نيافت .

پس از پايتخت قرار گرفتنِ كوفه در زمان امام علي ( عليه السلام ) ، اُمويان با انتقال مركز خلافت به شام و عباسيان با پايتخت قرار دادن بغداد ، از اهميت نخستين عربستان كاسته شد و بار ديگر فرهنگ ملوك الطوايفي در آن حاكم گرديد .

علي رغم روي آوردن اكثر مردم اين كشور به شهرنشيني پس از فراز و نشيب هاي بسيار ، هنوز آثار نظام قبيله اي در فرهنگ اجتماعي عربستان به روشني مشهود است و دين نيز به عنوان عنصري بسيار قوي داراي نقش و تأثير مي باشد .

در ميان جامعه كنوني عربستان مي توان دو گرايش و گروه عمده را مشاهده نمود :

گروه سنت گرايان : سنت گرايان معتقد به حفظ ارزشهاي بومي و اسلامي اند و با هر نوع نفوذ فرهنگ غربي و خارجي مخالفت مي كنند .

--------------------------------------------------------------------------------
 41
 
--------------------------------------------------------------------------------
 

بدين جهت با حركت هاي ليبراليستي كه نفوذ فرهنگ بيگانه را در پي دارد ، ناسازگاري نشان مي دهند .

البته سنت گرايان خود به دو جناح و گرايش قابل تقسيم هستند :

الف . جناح رسمي : روحانيوني كه در تشكيلات مذهبي رسمي داراي سمت و موقعيتي هستند ؛ جناح رسمي محسوب مي شوند . اين جناح هر چند از قدرت زيادي برخوردار مي باشند ولي دولت توانسته است علي رغم ديدگاه هاي آنان ، سياست هاي توسعه مدار خود را بدون برانگيختن مخالفت ايشان به پيش ببرد .

ب . جناح غير رسمي : روحانيون جوان و جوانان متدين و بنيادگرايي كه از حوزه هاي علمي و دانشگاه هاي مذهبي عربستان فارغ التحصيل شده اند ؛ جناح غير رسمي را تشكيل مي دهند . آنان كه خود را احياگر واقعي افكار سلفي گري و وهابيت مي دانند و داراي گرايشات نوگرايانه ديني بودن با سياست هاي دولت بويژه در مورد ارتباط تنگاتنگش با جهان غرب مخالف هستند . اين جناح پس از جنگ دوم خليج فارس با ارسال نامه سرگشاده اي به پادشاه ، تحت عنوان « مذكرة النصيحة » افكار خود را به طور وسيعي در عربستان منتشر ساخت .

عبدالله العيكان ، سفر الحوالي ، سلمان العودة ، الشيبعي ، شيخ طريري و . . . را مي توان از رهبران اين طرز تفكر دانست .

گروه تجدّدطلبان : حضور گسترده كارشناسان و اتباع خارجي ، برقراري ارتباطات وسيع سياسي با غرب ، اعزام افراد براي تحصيل به خارج از كشور ، مسافرت مردم عادي به مغرب زمين ، بهره مندي از فرآورده هاي تكنولوژي و جذابيت كاذب شعارهاي انسان گرايانه و

--------------------------------------------------------------------------------
 42
 
--------------------------------------------------------------------------------
 

فرهنگ غرب بويژه براي جوانان كه تحت نفوذ ماهواره ، فيلم و نوار ، به مظاهر غربي روي آورده اند ، در عربستان قشري متجدد و خواهان تغيير و تحول اوضاع اجتماعي و سياسي پديد آورده است .

تكنوكرات هاي عربستاني از يك سو خواهان مشاركت هر چه بيشتر در تصميمات و ايجاد تحولات اصلاح طلبانه در ساختار حكومت و دموكراتيك كردن آن مي باشند و از سوي ديگر با حركت هاي متحجرانه و بنياد گرايانه سلفي گري مبارزه مي كنند .

اكنون جامعه عربستان ، يك جامعه سنتي است كه با روشي
نامتجانس ، در حال مدرنيزه شدن است ؛ از يك سو هنوز قبايل در سيستم حكومتي عربستان داراي نقش و تأثير بسياراند و مردم آن
سامان ، خلق و خوي قبيله اي گذشته را حفظ نموده اند و به طور كلي آداب و رسوم آنان ، تحت تأثير فرهنگ اسلامي قرار دارد . از سوي ديگر ، گر چه در سه دهه گذشته مراكز تجاري مجلل ، بوتيك هاي لوكس و رستورانهاي بزرگ و خيابان هاي وسيع با طراحي غربي ، چهره ظاهري عربستان را به مقدار زيادي تغيير داده است ، اما همچون بسياري از كشورهاي در حال رشد ، به دليل عوارض توسعه اقتصادي ، ماشيني شدن و اختلاط مردم بومي كشور با مهاجران ، به آسيب هايي همچون بافت اجتماعي ناهماهنگ ، تبعيض طبقاتي ، اختلاف در آمد ، اختصاص نقشهاي اصلي و كليدي سياست و تجارت به طبقه ممتاز ، رشد
ناموزون مظاهر تمدن و پيشرفت در شهر و روستا و تخصيص يافتن بيشتر
امكانات رفاهي به شهرها و محروميت روستاها و مراكز دور افتاده ، دچار شده است .

--------------------------------------------------------------------------------
 43
 
--------------------------------------------------------------------------------
 

2 . آداب و رسوم

آداب و رسوم اين كشور ، آميخته اي است از سنت هاي قبيله اي و فرهنگ اسلامي . مردم عربستان از نظر آداب و رسوم به سه گروه تقسيم مي شوند :

الف : حجازيان : كه به دليل ميزباني زائران خانه خدا و برخورد با ملل و فرهنگ هاي گوناگون ، آداب و رسوم معتدل تري دارند .

ب : نجديان : كه به دليل سكونت در منطقه خشك و بي آب و علف مركزي ، داراي آداب و رسوم خشك و خشن تري هستند .

ج : ساكنان منطقه شرقيه : كه به دليل پيروي از مكتب اهل بيت و نزديكي به خليج فارس ، آداب و رسوم متفاوتي دارند .

در اين كشور ، مردان اغلب پيراهنِ سفيدِ بلند ( دشداشه ) مي پوشند و از پارچه خط دار قرمزي به نام « شماغ » يا سفيد به نام « غتره » براي پوشاندن سر خود استفاده مي كنند . جز علماي مذهبي كه به « شيخ » يا « مُطوّع » معروف اند ، بقيه مردم بر روي سرپوش خود ، يك حلقه مشكي به نام « عِقال » مي پيچند . اين پوشش اكنون بخشي از لباس رسمي سعودي بوده و نشانه آراستگي است .

شخصيت هاي سياسي ، مذهبي و بزرگان قبايل اين كشور در محافل عمومي و مردم در مراسم رسمي ، از عباي قهوه اي يا كِرِم روشن استفاده مي كنند .

حضور زنان و دختران در محافل عمومي و حتي مساجد ، بسيار كم و
محدود است . از اواخر دوره ابتدايي ، علاوه بر پوشيدن چادر عربي ، پوشاندن دست ها و صورت توسط دختران اجباري مي باشد . در ازدواج ،

--------------------------------------------------------------------------------
 44
 
--------------------------------------------------------------------------------
 

رأي و نظريه دختران اهميت زيادي ندارد و داماد بايد افزون بر مهريه ، مبلغ قابل توجهي به پدر عروس بپردازد .

سلام كردن نزد مردم اين كشور لازم و پاسخ دادن به آن واجب شمرده مي شود ؛ به گونه اي كه ورود به هر مكان بدون سلام ، بي ادبي تلقي مي شود .

دست دادن در هنگام ملاقات ، عملي پسنديده به حساب مي آيد و نوعي اظهار محبت و صميمت است ؛ به گونه اي كه در ديدارهاي مردم يا سران قبايل با پادشاه و وليعهد ، دست دادن و مصافحه معمول است .

مردم اين كشور ، افراد را با نام كوچك صدا مي زنند و الفاظي نظير « سيّد » و « سيّده » نيز به كار مي رود و احترام به حساب مي آيد .

در اين كشور به دليل نفوذ افكار وهابيت ، مردم در مرگ كسي نمي گريند ، مجالس ترحيم و فاتحه وجود ندارد ؛ بلكه تنها پس از مرگ هر فرد ، مردم به منزل وي رفته و به بازماندگان تسليت مي گويند . شستشو و دفن مردگان بدون حضور زنان صورت مي گيرد ؛ و رفتن زنان به قبرستان ممنوع است .

ورزش شترسواري ، اسب سواري و شكار ، صحرانشيني و رقص شمشير معروف به « عرضه » همچنان مورد علاقه مردم است و رفتن به همراه خانواده به بيابان هاي اطراف شهر و ساعت ها در فضاي باز و بي آب و علف آن ، به هنگام خنكي هوا در روزهاي تعطيل استراحت نمودن ، تفريح دلپذير آنان به حساب مي آيد .

مهمان نوازي از ويژگي مردم اين سرزمين و بهترين پذيرايي ، حاضر نمودن گوسفند كامل و بريان در ميان سفره است . قهوه عربي به همراه هل

--------------------------------------------------------------------------------
 45
 
--------------------------------------------------------------------------------
 

دم شده ، نوشيدني رسمي پذيرايي است .

بيشتر نام هاي افراد ، اسلامي بوده و در گفتگوهاي روزانه
مردم ، نام خداوند ، شكر ، طلب رحمت ، روزي ، هدايت ، و عاقبت
به خيري ، فراوان شنيده مي شود و نفرين و دشنام به يكديگر بسيار كم است .

پخش اذان از مئذنه مساجد ، التزام به نماز و حضور در
نمازهاي جماعت كه در پنج نوبت اقامه مي گردد ، تعطيل نمودن بازار
به هنگام نماز و حفظ ظواهر اسلامي ، از آداب و رسوم نيكوي مردم اين كشور است .

3 . وضعيت زنان

برابر قوانين عربستان ، ازدواج زنان عربستان با مردان بيگانه
ممنوع است ، مگر با مجوّز دولت كه به ندرت صادر مي شود . در مورد رعايت پوشش نيز سختگيري صورت مي گيرد ؛ پوشاندن دست ها و صورت حتي توسط دختران پس از دوران ابتدايي اجباري است . چنانچه زني بدن خود را به خوبي نپوشاند ، توسط مأموران موسوم به « مطوّع »
كه وظيفه امر به معروف و نهي از منكر را بر عهده دارند ، مورد بازجويي
قرار مي گيرد .

افزون بر آن ، حضور و رفت و آمد زنان نيز به سهولت ميسر نيست ؛
به زنان اجازه داده نمي شود به تنهايي و بدون اجازه مرد ارشد خانواده از خانه يا كشور خارج شوند . رانندگي براي زنان ممنوع است مگر
زنان ارتش آمريكا كه مجاز هستند در داخل مناطق نظامي ، رانندگي

--------------------------------------------------------------------------------
 46
 
--------------------------------------------------------------------------------
 

نمايند ولي آنان نيز حق رانندگي در ملأ عام را ندارند . البته اخيراً
حضور زنان غير مسلمان خارجي كه صرفاً با پوشيدن يك عباي عربي و با
سر و پاي برهنه رفت و آمد مي كنند ، در شهرهاي غير مكه و مدينه ، امري عادي شده است .

ساختمانهاي مسكوني دولتي موظف به ساختن زمينهاي تفريحي براي زنان و مردان به طور جداگانه هستند و استخدام زنان
در فروشگاهها و ادارات عمومي ممنوع است . البته در مراكز پزشكي و
درماني ، مدارس ، دانشگاه ها و . . . از وجود بانوان به طور رسمي استفاده مي شود .

در اين كشور امكانات آموزشي براي مردان و زنان يكسان نيست ؛ در بعضي از دانشگاههاي عربستان از ثبت نام زنان خودداري مي شود و در برخي رشته ها فقط مردان حق ثبت نام دارند . زنان از دريافت بورس براي تحصيل در خارج از كشور محروم بوده اند .

در عربستان يك مرد به راحتي مي تواند همسر خود را طلاق دهد ولي زنان براي طلاق گرفتن از شوهران خود ، بايد به نظام حقوقي پيچيده اي متوسل شوند .

اخيراً به دنبال سخنان امير عبدالله ، وليعهد اين كشور مبني بر اين كه : « به هيچ كس اجازه داده نمي شود از شأن زن در عربستان كاسته ، و فرصت آنان براي مشاركت در مسؤوليت ملي را از بين ببرد . » گام هايي در جهت بهبود وضع زنان برداشته شده است ؛ عضويت و حضور چند خانم در جلسات علني مجلس مشورتي عربستان ، پيشنهاد نمودن خانم دكتر ثريا عبيد براي پست رييس اجرايي صندوق جمعيت سازمان ملل متحد در

--------------------------------------------------------------------------------
 47
 
--------------------------------------------------------------------------------
 

نيويورك ، كه با اكثريت آراء به تصويب رسيد ، منصوب نمودن شاهزاده دكتر جوهره بنت فهد به عنوان معاون وزير و رييس آموزش و پرورش دختران عربستان از جمله آن گام ها است .

افزون بر موارد پيشگفته ، بنا بر اظهارات امير نايف وزير كشور عربستان ، دختران و زنان اين كشور كه تا كنون فقط نامشان در شناسنامه پدر يا همسرشان ثبت مي شد و فاقد شناسنامه مستقل بودند ، قرار است تا پايان سال 2002 ميلادي = 1423 هـ . ق . داراي شناسنامه مستقل گردند . ( 1 )

4 . بهداشت و درمان

كشور عربستان سعودي با بهره گيري از درآمد نفتي خود ،
توانسته است خدمات بهداشتي و درماني مناسبي به مردم بومي و مهاجران خارجي ارايه نمايد . اكنون در اين كشور بيش از 34 هزار پزشك در 314 بيمارستان و 3315 مركز بهداشتي مشغول به كار هستند .

شهرك پزشكي ملك فيصل در حومه رياض ، از لحاظ فني و تجهيزات ، يكي از پيشرفته ترين مراكز پزشكي است . اين مركز از 65 هزار كادر پرستاري و بيش از 45729 تخت بيمارستاني برخوردار مي باشد . بيمارستان تخصصي چشم ملك خالد و بيمارستان تخصصي ملك فيصل از جمله بيمارستان هاي مهم اين كشور به شمار مي روند .

علاوه بر آنها 64 بيمارستان ، و 392 درمانگاه خصوصي نيز
در عربستان سعودي به فعاليت مشغول هستند . گفتني است دولت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ عربستان سعودي ، سادات عظيمي ، ص34 .

--------------------------------------------------------------------------------
 48
 
--------------------------------------------------------------------------------
 

50% هزينه ساخت بيمارستان هاي غير دولتي را به سازندگان بخش
خصوصي مي پردازد .

تعداد داروخانه هاي اين كشور به 41763 بالغ مي گردد .

برنامه واكسيناسيون در عربستان با واكسينه نمودن 94% از مردم در برابر هپاتيت ب و 93% در برابر حصبه و سل و واكسيناسيون اطفال تا 89% نشانگر پيشرفت در زمينه بهداشت مي باشد . ( 1 )

مراكز آموزش بهداشت نيز در كشور فعال و پر تلاش هستند .

در سال 1963 ميلادي = 1383 هـ . ق . در اين كشور ، سازمان هلال احمر نيز تأسيس شد ؛ اين سازمان داراي 144 مركز اورژانس با 787 ماشين ويژه مي باشد . سازمان هلال احمر به هنگام برگزاري مراسم حج ، خدمات قابل توجهي به حجاج ارائه مي كند .

5 . خدمات اجتماعي

در اين كشور علاوه بر وزارت كار و امور اجتماعي عربستان كه سالانه كمك هاي زيادي به معلولان و خانواده هاي آنان مي كند ، 157 مؤسسه خيريه با بودجه اي بالغ بر 700 ميليون ريال به نيازمندان خدمات اجتماعي ارائه مي كنند .

علاوه بر آن 000/500/2 نفر نيز تحت پوشش بيمه هاي اجتماعي قرار دارند .
 

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: